Những giấc mơ chủ yếu xuất hiện trong giấc ngủ REM khi chúng khó để nhớ lại. Mặc dù chúng ta biết vai trò của giấc ngủ trong việc điều chỉnh sức khỏe nhưng mục đích của những giấc mơ lại khó giải thích hơn.
Giấc mơ là ảo giác xảy ra trong một số giai đoạn nhất định của giấc ngủ. Chúng mạnh nhất trong giấc ngủ REM hay còn gọi là giai đoạn chuyển động mắt nhanh, khi đó bạn có thể ít nhớ lại giấc mơ của mình hơn.
Người ta biết nhiều về vai trò của giấc ngủ trong việc điều chỉnh quá trình trao đổi chất, huyết áp, chức năng não và các khía cạnh khác của sức khỏe. Nhưng các nhà nghiên cứu khó giải thích vai trò của những giấc mơ.
Khi bạn thức, suy nghĩ của bạn có tính logic nhất định. Khi bạn ngủ, não vẫn hoạt động nhưng những suy nghĩ hay giấc mơ của bạn thường ít hoặc vô nghĩa. Điều này có thể là do các trung tâm cảm xúc của não kích hoạt giấc mơ chứ không phải các vùng suy nghĩ logic.
Mặc dù không có bằng chứng rõ ràng nhưng giấc mơ thường là những suy nghĩ tự truyện dựa trên các hoạt động, cuộc trò chuyện gần đây hoặc các vấn đề khác trong cuộc sống của bạn. Tuy nhiên, có một số lý thuyết phổ biến về vai trò của những giấc mơ.
Vai trò của những giấc mơ
Các nhà nghiên cứu vẫn chưa hoàn toàn thống nhất về vai trò của những giấc mơ. Tuy nhiên, có một số lí luận được chấp nhận rộng rãi.
Giấc mơ như nhà trị liệu
Những giấc mơ có thể là cách bạn đối mặt với những bi kịch cảm xúc trong cuộc sống. Và bởi vì bộ não đang hoạt động ở mức độ cảm xúc cao hơn nhiều so với khi bạn thức, nên nó có thể tạo ra những kết nối liên quan đến cảm xúc mà bản thân ý thức của bạn sẽ không tạo ra.
Những giấc mơ như một cách huấn luyện việc chiến đấu hoặc bỏ chạy
Một trong những vùng não hoạt động tích cực nhất khi mơ là hạch hạnh nhân. Hạch hạnh nhân là phần não liên quan đến bản năng sinh tồn và phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy.
Một giả thuyết cho rằng vì hạch hạnh nhân hoạt động mạnh hơn trong khi ngủ so với khi bạn thức, nên đó có thể là cách não giúp bạn sẵn sàng đối phó với mối đe dọa. May mắn thay, thân não gửi tín hiệu thần kinh trong giấc ngủ REM giúp thư giãn cơ bắp. Bằng cách đó, bạn sẽ không cố chạy hoặc đấm trong khi ngủ.
Giấc mơ như nàng thơ của bạn
Một lý thuyết giải thích tại sao chúng ta mơ là nó giúp tạo điều kiện thuận lợi cho xu hướng sáng tạo của chúng ta. Các nghệ sĩ thuộc mọi thể loại đều cho rằng những giấc mơ đã truyền cảm hứng cho một số tác phẩm sáng tạo nhất của họ. Đôi khi trong cuộc sống, bạn cũng có thể thức dậy với một ý tưởng tuyệt vời về một bộ phim hoặc một bài hát.
Nếu không có bộ lọc logic mà bạn thường sử dụng hằng ngày trong lúc thức có thể hạn chế luồng sáng tạo của bạn, thì suy nghĩ và ý tưởng của bạn sẽ không bị hạn chế khi ngủ.
Giấc mơ giúp ích cho trí nhớ
Một lý thuyết được phổ biến rộng rãi về vai trò của những giấc mơ là chúng giúp bạn lưu trữ những ký ức quan trọng và những điều bạn đã học được, loại bỏ những ký ức không quan trọng, cũng như sắp xếp những suy nghĩ và cảm xúc phức tạp.
Nghiên cứu cho thấy giấc ngủ giúp lưu giữ ký ức. Nếu bạn tìm hiểu thông tin mới và ngủ quên trên đó, bạn sẽ có thể nhớ lại nó tốt hơn so với khi được yêu cầu ghi nhớ thông tin đó mà không cần ngủ.
Giấc mơ ảnh hưởng như thế nào đến việc lưu trữ và hồi tưởng trí nhớ vẫn chưa được hiểu rõ ràng. Nhưng giấc mơ có thể giúp não lưu trữ thông tin quan trọng hiệu quả hơn, đồng thời ngăn chặn các kích thích có thể cản trở trí nhớ và học tập.
Tại sao chúng ta gặp ác mộng?
Những giấc mơ mà giúp bạn đối mặt hiệu quả với những cảm xúc, ký ức và thông tin khác thì có vẻ rất hữu ích. Thỉnh thoảng, cơn ác mộng được coi là một giấc mơ nhưng đáng sợ hơn. Ác mộng có xu hướng xảy ra do căng thẳng, lo lắng hoặc đôi khi do phản ứng với một số loại thuốc.
Tuy nhiên, nếu thường xuyên gặp ác mộng, bạn có thể bị chứng rối loạn giấc ngủ. Những giấc mơ đáng sợ thường xuyên xuất hiện có thể được coi là rối loạn giấc ngủ nếu cơn ác mộng đó:
- khiến bạn lo lắng về việc đi ngủ
- khiến giấc ngủ của bạn thường xuyên bị gián đoạn
- gây ra các vấn đề về giấc ngủ hoặc tâm lý khác
Nhiều người thỉnh thoảng gặp ác mộng trong cuộc đời. Tuy nhiên, Hiệp hội Giấc ngủ Hoa Kỳ ước tính chỉ có khoảng 5% dân số gặp ác mộng dai dẳng như một chứng rối loạn giấc ngủ.
Điều gì ảnh hưởng đến giấc mơ?
Một số yếu tố ảnh hưởng đến chúng ta khi thức cũng có thể ảnh hưởng đến giấc mơ của chúng ta.
Tình trạng sức khỏe
Một trong những ảnh hưởng lớn nhất đến giấc mơ là thời gian bạn ngủ nhiều hay ít. Bị thiếu ngủ trong một hoặc hai đêm (hoặc nhiều hơn) có thể khiến các bộ phận trong não của bạn hoạt động mạnh hơn khi cuối cùng bạn cũng rơi vào giấc ngủ REM. Bạn có thể có những giấc mơ sống động hơn nếu bạn có những đêm không ngủ được. Bạn cũng có nhiều khả năng nhớ lại những giấc mơ đó hơn.
Mang thai cũng là chất xúc tác cho những giấc mơ sống động. Việc sản xuất hormone tăng lên ảnh hưởng đến cách não xử lý suy nghĩ và cảm xúc. Điều này thường dẫn đến một số giấc mơ mãnh liệt.
Các rối loạn sức khỏe tâm thần như trầm cảm và lo âu, cũng như rối loạn lưỡng cực và các tình trạng liên quan đến tâm lý khác, có thể gây ra những giấc mơ và ác mộng dữ dội và đôi khi đáng lo ngại hoặc tiêu cực. Các loại thuốc điều trị những tình trạng này, bao gồm thuốc chống trầm cảm và thuốc chống loạn thần, cũng có liên quan đến nguy cơ gặp ác mộng cao hơn.
Thực phẩm
Không có bằng chứng rằng một số loại thực phẩm nhất định có thể dẫn đến những giấc mơ đáng sợ hơn hoặc tốt đẹp hơn. Nhưng rõ ràng là một số loại thực phẩm có thể giúp bạn nhớ những giấc mơ của mình tốt hơn.
Ví dụ, thực phẩm giàu tinh bột có thể cung cấp cho bạn năng lượng nhanh chóng. Nhưng sau một thời gian, chúng có thể khiến bạn cảm thấy chán nản. Bất cứ điều gì ảnh hưởng đến tâm trạng lúc thức của bạn cũng có khả năng ảnh hưởng đến tâm trạng vô thức của bạn. Vì vậy, nếu cơn thèm đường khiến bạn ủ rũ suốt ngày, những cảm giác đó có thể truyền vào giấc ngủ của bạn.
Ngoài ra, thức ăn khiến bạn thức suốt đêm có thể khiến bạn thức giấc thường xuyên hơn trong giai đoạn REM. Khi điều đó xảy ra, có thể bạn sẽ nhớ nhiều hơn về những giấc mơ của mình.
Các hoạt động hàng ngày
Không giống như giấc ngủ ít hoặc bị gián đoạn thường dẫn đến những giấc mơ sống động hơn, một giấc ngủ ngon sẽ làm giảm những giấc mơ mãnh liệt mà bạn có thể nhớ lại.
Một nghiên cứu nhỏ cho thấy, một cách tốt để ngủ ngon hơn là tập thể dục vào buổi sáng. Chạy bộ hoặc các bài tập tim mạch khác trước buổi trưa sẽ giúp điều chỉnh đồng hồ để bạn có xu hướng chìm vào giấc ngủ nhanh hơn và dành nhiều thời gian cho giấc ngủ sâu hơn so với khi bạn không tập thể dục hoặc tập thể dục muộn vào buổi tối.
Những người chạy bộ và những người đam mê thể dục nghiêm túc khác có xu hướng dành ít thời gian hơn cho giấc ngủ REM mơ màng. Ngoài ra, bạn càng giảm căng thẳng trong ngày thì bạn càng ít có khả năng mang căng thẳng và lo lắng lên giường. Điều đó sẽ giúp giảm bớt những cơn ác mộng và giấc ngủ bị gián đoạn mỗi đêm.
Làm thế nào để nhớ những giấc mơ
Một trong những lý do khiến giấc mơ khó nhớ là do chất hóa học trong não liên quan đến trí nhớ – norepinephrine – và hoạt động điện của não giúp ghi nhớ đang ở mức thấp nhất khi bạn đang mơ. Trên thực tế, nếu bạn mơ nhưng không tỉnh dậy trong giấc mơ thì bạn sẽ không thể nhớ được giấc mơ đó. Những giấc mơ bạn nhớ là những giấc mơ vẫn tiếp diễn khi bạn thức dậy.
Hai cách giúp bạn nhớ lại giấc mơ là nói với bản thân khi chìm vào giấc ngủ rằng bạn muốn nhớ lại giấc mơ của mình. Nếu đó là suy nghĩ cuối cùng của bạn, nhiều khả năng bạn sẽ thức dậy với một giấc mơ vẫn còn mới mẻ trong ký ức.
Vì việc nhớ lại giấc mơ có thể dễ dàng bị gián đoạn ngay cả với một điều xao nhãng dù là nhỏ nhất, bạn nên cố gắng nhớ lại càng nhiều giấc mơ càng tốt ngay khi thức dậy. Đừng ra khỏi giường hoặc nghĩ về bất cứ điều gì khác. Cố gắng nắm bắt bất kỳ hình ảnh hoặc kỷ niệm nào bạn có trong giấc mơ và viết chúng ra một tờ giấy cạnh giường hoặc trên điện thoại thông minh của bạn.
