Não úng thủy là gì?
Não úng thủy là tình trạng xảy ra khi dịch tích tụ trong hộp sọ và gây phù não. Tên bệnh này có nghĩa là “nước trên não”.
Dịch não tủy (DNT) thường di chuyển trong các khoang của não, còn được gọi là não thất. Nhưng trong bệnh não úng thủy, dịch dư thừa khiến não thất giãn ra, gây áp lực lên các phần khác của não. Tổn thương não có thể xảy ra do sự tích tụ dịch này. Điều này có thể dẫn đến chậm phát triển, cả thể chất và trí tuệ. Bệnh đòi hỏi phải điều trị kịp thời để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Não úng thủy chủ yếu xảy ra ở trẻ em và người lớn trên 60 tuổi, nhưng người trẻ tuổi cũng có thể mắc bệnh này. Viện Bệnh lý Thần kinh và Đột quỵ Quốc gia (The National Institute of Neurological Disorders and Stroke) ước tính rằng cứ 1.000 trẻ sơ sinh thì có 1 đến 2 trẻ bị não úng thủy.
Các triệu chứng có thể xảy ra của bệnh não úng thủy
Não úng thủy có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, vì vậy điều quan trọng là phải nhận biết các triệu chứng của bệnh và đi khám kịp thời. Bệnh phổ biến nhất ở trẻ em nhưng có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.
Trẻ nhũ nhi
Dấu hiệu sớm của bệnh não úng thủy ở trẻ nhũ nhi bao gồm:
- thóp phồng, là phần mềm nhô lên trên bề mặt hộp sọ
- kích thước vòng đầu tăng nhanh
- mắt nhìn xuống
- co giật
- quấy khóc khó dỗ
- nôn ói
- lừ đừ, ngủ nhiều
- bú kém
- trương lực cơ và sức mạnh giảm
Trẻ mới biết đi và trẻ lớn
Các triệu chứng hoặc dấu hiệu ảnh hưởng đến trẻ mới biết đi và trẻ lớn hơn bao gồm:
- khóc thét
- thay đổi tính cách
- thay đổi cấu trúc khuôn mặt
- mắt lé
- đau đầu
- co thắt cơ
- chậm tăng trưởng
- khó ăn
- lừ đừ, ngủ nhiều
- quấy, kích thích
- mất phối hợp vận động
- mất kiểm soát bàng quang
- đầu to hơn so với lứa tuổi
- ngủ gà
- nôn ói hoặc buồn nôn
- co giật
- giảm tập trung
Người trẻ và trung niên
Các triệu chứng ở người trẻ và trung niên bao gồm:
- đau đầu mãn tính
- mất phối hợp vận động
- đi lại khó khăn
- vấn đề về bàng quang
- vấn đề về thị lực
- trí nhớ kém
- khó tập trung
Nguyên nhân nào gây ra bệnh não úng thủy?
Não thất dãn lớn trong não gây ra bệnh não úng thủy.
Để hiểu bệnh não úng thủy xảy ra như thế nào, điều quan trọng là phải hiểu chức năng của DNT trong não, lượng quá nhiều có thể gây ra ảnh hưởng xấu trên toàn cơ thể và nguyên nhân nào gây ra bệnh não úng thủy.
Tại sao dịch não tủy lại quan trọng?
DNT thường chảy qua não và tủy sống của bạn. Chất lỏng quan trọng này bảo vệ não và tủy sống, hoạt động như một tấm đệm giúp hấp thụ các sang chấn do va chạm hoặc chấn thương. DNT cũng giúp vận chuyển các chất thải ra khỏi hệ thống thần kinh trung ương, giúp nó hoạt động hiệu quả.
Não và tủy sống có vai trò hỗ trợ:
- sự vận động của cơ
- chức năng cơ quan
- quá trình nhận thức, như trí nhớ
Tại sao lượng dịch não tủy tăng?
Trong những điều kiện nhất định, lượng DNT trong não sẽ tăng lên, trong những trường hợp như:
- sự tắc nghẽn xảy ra khiến dịch não tủy không thể chảy theo cách thông thường
- sự giảm khả năng hấp thụ của mạch máu
- não bộ tạo ra một quá nhiều dịch
Quá nhiều dịch tích tụ sẽ khiến não chịu áp lực lớn. Áp lực gia tăng này có thể gây phù não, làm tổn thương mô não và dẫn đến một số vấn đề về chức năng và nhận thức xảy ra do não úng thủy.
Não úng thủy từ khi sinh ra
Trong một số trường hợp, bệnh não úng thủy bắt đầu trước khi em bé chào đời. Điều này có thể là hậu quả của:
- tình trạng bất thường khi sinh trong đó cột sống không đóng lại
- bất thường về di truyền
- một số bệnh nhiễm trùng xảy ra trong thai kỳ, như rubella
Não úng thủy ở trẻ em/thanh niên
Tình trạng này cũng có thể xảy ra ở trẻ nhũ nhi, trẻ mới biết đi và trẻ lớn hơn do:
- nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương như viêm màng não, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh
- xuất huyết não trong hoặc ngay sau khi sinh, đặc biệt ở trẻ sinh non
- chấn thương xảy ra trước, trong hoặc sau khi sinh
- chấn thương đầu
- khối u hệ thần kinh trung ương
Não úng thủy ở người lớn tuổi: Não úng thủy áp lực bình thường
Khi não úng thủy xảy ra ở người lớn (thường là những người trên 60 tuổi), lượng DNT tăng lên nhưng áp lực thường ở mức bình thường. Tuy nhiên, nó vẫn khiến phù não và có thể dẫn đến suy giảm chức năng. Ở người lớn, bệnh thường xuất phát từ các tình trạng ngăn cản dịch não tủy chảy ra.
Nhưng trong một số trường hợp, nguyên nhân không được biết rõ. Bạn có thể có nguy cơ cao hơn nếu gặp phải bất kỳ điều nào sau đây:
- nhiễm trùng liên quan đến não như viêm màng não
- chấn thương đầu
- xuất huyết não
- phẫu thuật não
Chẩn đoán não úng thủy
Thăm khám lâm sàng
Nếu bạn nghi ngờ mình hoặc con bạn bị não úng thủy, bác sĩ sẽ khám để tìm các dấu hiệu và triệu chứng. Ở trẻ em, bác sĩ sẽ kiểm tra:
- mắt trũng sâu
- giảm phản xạ
- thóp phồng
- chu vi vòng đầu lớn hơn bình thường so với độ tuổi
Siêu âm xuyên thóp
Bác sĩ cũng có thể sử dụng siêu âm để kiểm tra kỹ hơn. Phương pháp này chỉ có thể được thực hiện ở những trẻ có thóp chưa đóng.
Hình ảnh cộng hưởng từ (MRI)
MRI có thể phát hiện dấu hiệu của sự dư thừa DNT. MRI sử dụng sóng điện từ để tạo ra hình ảnh cắt ngang của não.
Chụp cắt lớp vi tính (CT)
CT cũng có thể giúp chẩn đoán bệnh não úng thủy ở trẻ em và người lớn. CT sử dụng nhiều tia X khác nhau để tạo thành hình ảnh cắt ngang của não. Những lần quét này có thể cho thấy khoang não thất dãn rộng do tích tụ quá nhiều CSF.
Điều trị bệnh não úng thủy
Não úng thủy có thể gây tử vong nếu không điều trị. Các biện pháp can thiệp không đảo ngược được tất cả tổn thương não đã xảy ra nhưng mục tiêu của nó là khôi phục sự lưu thông của DNT và ngăn ngừa tổn thương não thêm. Bác sĩ có thể lựa chọn một trong các lựa chọn phẫu thuật sau đây.
Tạo Shunt
Trong hầu hết các trường hợp, bác sĩ phẫu thuật sẽ phẫu thuật chèn một ống dẫn lưu.
Shunt là một hệ thống dẫn lưu bao gồm một ống dài có van. Van giúp DNT chảy ở tốc độ bình thường và đúng hướng. Bác sĩ sẽ đưa một đầu ống vào não và đầu kia vào ngực hoặc khoang bụng.
Dịch dư thừa sau đó sẽ chảy từ não và ra đầu kia của ống, ở đó nó trở nên dễ hấp thụ hơn. Cấy ghép shunt thường là vĩnh viễn và cần được theo dõi thường xuyên.
Phẫu thuật phá sàn não thất ba
Bác sĩ phẫu thuật có thể thực hiện phẫu thuật phá sàn não thất ba như một phương pháp thay thế cho việc đặt shunt. Phương pháp này lên quan đến việc tạo một lỗ ở đáy hoặc ở giữa não thất, cho phép dịch não tủy thoát ra khỏi não và giảm áp lực.
Tiên lượng của một người bị não úng thủy ra sao?
Tiên lượng của người bị não úng thủy phụ thuộc phần lớn vào mức độ triệu chứng và thời gian họ được điều trị.
Tiên lượng ở trẻ em
Nhiều trẻ em bị tổn thương não suốt đời sau bệnh não úng thủy. Tiên lượng sẽ phụ thuộc vào:
- diễn tiến của bệnh
- triệu chứng xuất hiện bao lâu trước khi được điều trị
- bất kỳ biến chứng nào, bao gồm cả nhiễm trùng
Tiên lượng ở người lớn
Người lớn có triệu chứng não úng thủy nghiêm trọng có thể cần phải làm việc với các nhà trị liệu nghề nghiệp. Những người khác có thể đòi hỏi được chăm sóc dài hạn. Một số cần sự chăm sóc của các chuyên gia y tế về chứng mất trí nhớ.
Những ảnh hưởng lâu dài của bệnh rất khác nhau, tùy thuộc vào từng cá nhân.
