Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention deficit hyperactivity disorder – ADHD) là một tình trạng sức khỏe tâm thần có thể gây ra mức độ hiếu động thái quá và hành vi bốc đồng bất thường. Những người bị ADHD có thể gặp khó khăn khi tập trung sự chú ý vào một nhiệm vụ hoặc ngồi yên trong thời gian dài.
Nhiều người trải qua tình trạng mất tập trung và thay đổi mức năng lượng. Đối với người bị ADHD, điều này xảy ra thường xuyên hơn và ở mức độ lớn hơn so với những người không mắc bệnh này. Nó có thể có ảnh hưởng đáng kể đến việc học tập, công việc, các mối quan hệ và cuộc sống gia đình của họ.
Cả người lớn và trẻ em đều có thể bị ADHD. Đó là một chẩn đoán được Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA) công nhận. Hãy cùng tìm hiểu về các loại ADHD và các triệu chứng ở cả trẻ em và người lớn.
Triệu chứng ADHD
Có rất nhiều hành vi khác nhau liên quan đến ADHD. Một số hành vi phổ biến bao gồm:
- gặp khó khăn trong việc tập trung vào một nhiệm vụ nào đó
- dễ quên việc hoàn thành nhiệm vụ
- dễ bị phân tâm
- gặp khó khăn khi ngồi yên
- làm gián đoạn người khác khi họ đang nói chuyện
Các dấu hiệu và triệu chứng có thể đặc trưng cho các khía cạnh khác nhau của ADHD, chẳng hạn như tăng động, bốc đồng hoặc mất tập trung.
Một người đang có biểu hiện tăng động và bốc đồng có thể:
- cảm thấy khó ngồi yên trong lớp
- gặp khó khăn khi chơi hoặc thực hiện nhiệm vụ một cách yên lặng
- nói quá nhiều
- cảm thấy khó khăn trong quá trình chờ đợi
- làm gián đoạn người khác khi họ đang nói, đang chơi hoặc đang thực hiện một nhiệm vụ
Người gặp khó khăn trong việc tập trung có thể:
- thường xuyên mắc lỗi hoặc bỏ sót chi tiết khi học tập, làm việc
- khó duy trì sự tập trung khi nghe, đọc hoặc trong một cuộc trò chuyện
- gặp khó khăn trong việc sắp xếp công việc hàng ngày của họ
- thường xuyên bị mất đồ
- dễ bị phân tâm bởi những điều nhỏ nhặt xảy ra xung quanh họ
Nếu bạn hoặc con bạn bị ADHD, bạn có thể có một số hoặc tất cả các triệu chứng này. Các triệu chứng bạn sẽ phụ thuộc vào loại ADHD mà bạn mắc phải.
Các dạng ADHD
Để chẩn đoán ADHD một cách thống nhất, APA đã phân lọa tình trạng này thành ba thể. Những thể này bao gồm thể mất tập trung, thể hiếu động – bốc đồng và kết hợp.
Thể mất tập trung
Đúng như tên gọi, những người mắc loại ADHD này cực kỳ khó tập trung, hoàn thành nhiệm vụ và làm theo hướng dẫn.
Các chuyên gia cũng cho rằng nhiều trẻ mắc chứng ADHD mất tập trung có thể không nhận được chẩn đoán chính xác vì chúng không có xu hướng làm gián đoạn lớp học. Nghiên cứu cho thấy thể này phổ biến hơn ở bé gái mắc chứng ADHD.
Thể hiếu động – bốc đồng
Những người mắc loại ADHD này chủ yếu thể hiện hành vi hiếu động và bốc đồng. Điều này có thể bao gồm:
- hay bồn chồn
- làm gián đoạn mọi người khi họ đang nói chuyện
- không thể đợi đến lượt mình
Mặc dù tình trạng mất tập trung ít được quan tâm hơn đối với loại ADHD này, nhưng những người mắc ADHD chủ yếu là hiếu động-bốc đồng vẫn có thể khó tập trung vào một nhiệm vụ.
Thể kết hợp hiếu động-bốc đồng và mất tập trung
Đây là loại ADHD phổ biến nhất. Những người mắc chứng ADHD kết hợp này biểu hiện cả triệu chứng kém chú ý và hiếu động thái quá. Chúng bao gồm việc không có khả năng chú ý, có xu hướng bốc đồng, mức độ hoạt động và năng lượng trên mức bình thường.
Loại ADHD mà bạn hoặc con bạn mắc phải sẽ quyết định phương pháp điều trị. Loại ADHD mắc phải này có thể thay đổi theo thời gian, do đó cách điều trị của bạn cũng có thể thay đổi.
Điều gì gây ra ADHD?
Mặc dù ADHD khá phổ biến nhưng các bác sĩ và nhà nghiên cứu vẫn không chắc chắn về nguyên nhân gây ra tình trạng này. Nó được cho là có nguồn gốc thần kinh. Di truyền cũng có thể đóng một vai trò.
Nghiên cứu cho thấy rằng việc giảm dopamine là một yếu tố gây ra ADHD. Dopamine là một chất hóa học trong não giúp truyền tín hiệu từ dây thần kinh này sang dây thần kinh khác. Nó đóng một vai trò trong việc kích hoạt các phản ứng cảm xúc.
Nghiên cứu khác cho thấy sự khác biệt về cấu trúc trong não. Các phát hiện chỉ ra rằng những người bị ADHD có lượng chất xám ít hơn. Chất xám nằm trong các vùng não giúp:
- lời nói
- tự kiểm soát
- ra quyết định
- kiểm soát vận động cơ
Các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu các nguyên nhân tiềm ẩn của ADHD, chẳng hạn như hút thuốc khi mang thai.
Chẩn đoán ADHD
Không có xét nghiệm đơn lẻ nào có thể cho biết bạn hoặc con bạn có bị ADHD hay không.
Một nghiên cứu năm 2017 nhấn mạnh lợi ích của xét nghiệm mới để chẩn đoán ADHD ở người trưởng thành, nhưng nhiều bác sĩ lâm sàng tin rằng chẩn đoán ADHD không thể được thực hiện chỉ dựa trên một xét nghiệm.
Để chẩn đoán, bác sĩ sẽ đánh giá bất kỳ triệu chứng nào mà bạn hoặc con bạn gặp phải trong 6 tháng trước đó.
Bác sĩ có thể sẽ thu thập thông tin từ giáo viên hoặc thành viên gia đình và có thể sử dụng thang điểm đánh giá để xem xét các triệu chứng. Họ cũng sẽ thăm khám toàn diện để kiểm tra các vấn đề sức khỏe khác.
Điều trị ADHD
Điều trị ADHD thường bao gồm các liệu pháp hành vi, thuốc hoặc cả hai.
Các loại trị liệu bao gồm trị liệu tâm lý hoặc trị liệu nói chuyện. Với liệu pháp trò chuyện, bạn hoặc con bạn sẽ thảo luận về việc ADHD ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào và cách giúp bạn quản lý nó.
Một loại trị liệu khác là liệu pháp hành vi. Liệu pháp này có thể giúp bạn hoặc con bạn học cách theo dõi và quản lý hành vi của mình.
Thuốc cũng có thể rất hữu ích khi bạn đang sống chung với chứng ADHD. Thuốc điều trị ADHD được bào chế để tác động đến các chất hóa học trong não theo cách giúp bạn quản lý tốt hơn các xung động và hành động của mình.
ADHD có phải là chậm phát triển trí tuê không?
Mặc dù ADHD là một chứng rối loạn phát triển thần kinh nhưng nó không được coi là chậm phát triển trí tuê. Tuy nhiên, các triệu chứng ADHD có thể khiến bạn khó học tập hơn. Ngoài ra, ADHD có thể xảy ra ở một số người bị chậm phát triển trí tuê.
Để giúp giảm bớt bất kỳ ảnh hưởng nào đến việc học tập của trẻ, giáo viên có thể vạch ra các hướng dẫn riêng cho học sinh mắc chứng ADHD. Điều này có thể bao gồm việc cho phép thêm thời gian để làm bài tập và bài kiểm tra hoặc xây dựng hệ thống khen thưởng cá nhân.
Mặc dù về mặt chuyên môn, đây không phải là một chậm phát triển trí tuê nhưng ADHD có thể gây ra những ảnh hưởng lâu dài.
Lời khuyên để đối phó với ADHD
Nếu bạn hoặc con bạn bị ADHD, một lịch trình có cấu trúc nhất quán và những mong muốn thường xuyên sẽ tỏ ra hữu ích. Đối với người lớn, nên sắp xếp một cách trật tự. Dưới đây là một số cách có thể giúp tổ chức và duy trì nó:
- lập danh sách
- giữ một cuốn lịch
- cài đặt lời nhắc
Đối với trẻ em, có thể hữu ích nếu tập trung làm bài tập về nhà và cất giữ các vật dụng hàng ngày như đồ chơi và ba lô ở những nơi được quy định.
