Gan đóng vai trò quan trọng trong cơ thể, được ví như “nhà máy” thực hiện nhiều chức năng thiết yếu như dự trữ năng lượng, tổng hợp lipid, protein, các yếu tố đông máu, và giải độc. Tổn thương gan, dù do bất kỳ nguyên nhân nào, đều có thể dẫn đến viêm gan và xơ gan, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như suy giảm chức năng gan, rối loạn đông máu, cổ trướng, và giãn vỡ tĩnh mạch thực quản. Trong số các nguyên nhân gây tổn thương gan, gan nhiễm mỡ hiện đang là một vấn đề y tế đáng lo ngại do tần suất mắc bệnh ngày càng tăng.
I. Phân loại gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ được chia thành hai nhóm chính:
- Gan nhiễm mỡ do rượu: Đây là một giai đoạn trong tiến trình của bệnh gan do rượu, nếu không được điều trị kịp thời sẽ dẫn đến viêm gan và xơ gan rượu.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-alcoholic fatty liver disease – NAFLD): Tình trạng này liên quan mật thiết đến lối sống và các rối loạn chuyển hóa, với tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng trên toàn cầu.
Trong bài viết này, chúng ta tập trung vào gan nhiễm mỡ không do rượu, một tình trạng phổ biến và có thể cải thiện nếu phát hiện và can thiệp sớm.
II. Nguyễn nhân gây gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ không do rượu thường bắt nguồn từ các rối loạn chuyển hóa như:
- Béo phì, thừa cân: Lượng mỡ dư thừa tích tụ trong cơ thể, đặc biệt là vùng bụng, làm tăng nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.
- Kháng insulin: Tình trạng này thường gặp ở bệnh nhân béo phì hoặc tiểu đường, dẫn đến sự tích tụ mỡ trong tế bào gan.
- Tăng đường máu: Liên quan đến bệnh đái tháo đường và hội chứng chuyển hóa.
- Rối loạn lipid máu: Tăng cholesterol và triglyceride trong máu là yếu tố nguy cơ chính gây tổn thương gan.
III. Triệu chứng của gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ giai đoạn đầu thường không có triệu chứng rõ ràng, đa số bệnh nhân phát hiện tình cờ qua kiểm tra sức khỏe. Khi bệnh tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ hoặc xơ gan, các triệu chứng có thể bao gồm:
- Giai đoạn viêm gan nhiễm mỡ:
- Mệt mỏi, chán ăn.
- Gan to, có thể cảm nhận khi khám bụng.
- Giai đoạn xơ gan:
- Vàng da, vàng mắt.
- Xuất hiện các sao mạch trên da.
- Lòng bàn tay đỏ (son).
- Cổ trướng (dịch trong ổ bụng).
- Lách to.
IV. Đối tượng nguy cơ
Một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc gan nhiễm mỡ bao gồm:
- Người bị béo phì hoặc béo bụng.
- Bệnh nhân tăng cholesterol, triglyceride trong máu.
- Người mắc đái tháo đường hoặc hội chứng chuyển hóa.
- Phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang.
- Người bị suy giáp hoặc suy tuyến yên.
- Những người mắc hội chứng ngừng thở khi ngủ.
V. Phòng ngừa gan nhiễm mỡ
Phòng ngừa gan nhiễm mỡ tập trung vào việc điều chỉnh lối sống và kiểm soát các yếu tố nguy cơ:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Tăng cường rau xanh, hoa quả, thay thế mỡ động vật bằng dầu thực vật.
- Tập luyện thể dục đều đặn: Ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.
- Kiểm soát cân nặng: Giảm cân là một trong những cách hiệu quả nhất để giảm nguy cơ.
- Hạn chế rượu bia: Đây là yếu tố quan trọng để bảo vệ gan.
- Tiêm phòng viêm gan B: Giảm nguy cơ mắc các bệnh viêm gan do virus.
VI. Xét nghiệm chẩn đoán gan nhiễm mỡ
Chẩn đoán gan nhiễm mỡ thường dựa vào các xét nghiệm và kỹ thuật hình ảnh:
- Xét nghiệm máu:
- Đo cholesterol, triglyceride và men gan (AST, ALT, phosphatase kiềm).
- Xét nghiệm các chỉ số đông máu, bilirubin, albumin nếu nghi ngờ xơ gan.
- Xét nghiệm viêm gan virus: Loại trừ viêm gan B, C để xác định nguyên nhân.
- Siêu âm bụng: Phương pháp đơn giản để phát hiện gan nhiễm mỡ thông qua hình ảnh tăng âm của gan.
- Đo độ đàn hồi gan: Sử dụng trong trường hợp nghi ngờ xơ gan.
VII. Điều trị gan nhiễm mỡ
1. Thay đổi lối sống
- Giảm cân: Giảm từ 0,5-1kg mỗi tuần là mục tiêu hợp lý. Việc giảm cân không chỉ giảm mỡ trong gan mà còn cải thiện tình trạng kháng insulin.
- Chế độ ăn uống: Giảm calo, tăng chất xơ, hạn chế đường và mỡ bão hòa.
- Tập luyện thể dục: Kết hợp các bài tập cardio và bài tập tăng cường cơ bắp.
2. Sử dụng thuốc
- Vitamin E: Được chứng minh cải thiện viêm gan nhiễm mỡ ở người không mắc đái tháo đường. Tuy nhiên, không sử dụng liều cao trên 800UI/ngày vì nguy cơ tác dụng phụ.
- Omega-3: Một số nghiên cứu cho thấy có thể giảm viêm, nhưng cần thêm bằng chứng.
- Thuốc điều trị rối loạn lipid máu: Các statin như rosuvastatin hoặc pravastatin có thể được sử dụng an toàn.
3. Can thiệp phẫu thuật
Trong trường hợp béo phì nặng và không thể giảm cân bằng cách thông thường, có thể cân nhắc các biện pháp phẫu thuật như cắt dạ dày hoặc nối vị tràng.
Gan nhiễm mỡ là một bệnh lý ngày càng phổ biến, liên quan mật thiết đến lối sống hiện đại. Mặc dù bệnh thường không có triệu chứng trong giai đoạn đầu, nếu không được phát hiện và điều trị, gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến viêm và xơ gan, gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe. Việc thay đổi lối sống, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và tuân thủ chỉ định của bác sĩ đóng vai trò quyết định trong việc điều trị và phòng ngừa bệnh.
