Bệnh zona, hay còn gọi là giời leo, là một bệnh nhiễm trùng da và hệ thần kinh do virus varicella-zoster gây ra. Đây là cùng loại virus gây bệnh thủy đậu. Khi một người bị thủy đậu, virus này không bị loại bỏ hoàn toàn mà tồn tại ở trạng thái tiềm ẩn trong các tế bào thần kinh. Theo thời gian, khi hệ miễn dịch suy giảm, virus có thể tái kích hoạt, gây ra bệnh zona. Dưới đây là thông tin chi tiết về bệnh zona, cách chăm sóc và phương pháp điều trị.
1. Khái niệm và nguyên nhân của bệnh zona
- Nguyên nhân: Virus varicella-zoster gây bệnh zona chính là virus gây thủy đậu. Khi mắc thủy đậu, virus này xâm nhập vào cơ thể và lưu lại trong các tế bào thần kinh một cách âm thầm. Nhiều năm sau đó, khi sức đề kháng của cơ thể suy yếu, virus tái hoạt động và di chuyển theo các dây thần kinh, làm xuất hiện triệu chứng của bệnh zona.
- Đối tượng dễ mắc bệnh: Zona thường xuất hiện ở những người lớn tuổi, người có hệ miễn dịch suy yếu, người mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS, hoặc những người đã trải qua căng thẳng tâm lý kéo dài.
2. Triệu chứng và biểu hiện của bệnh zona
- Biểu hiện ban đầu: Bệnh zona bắt đầu với các triệu chứng ngứa, cảm giác nóng rát hoặc đau nhức nhẹ trên một vùng da nhất định. Ban đầu, các triệu chứng này có thể không quá rõ ràng và dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề da liễu khác.
- Phát ban và bóng nước: Trong vài ngày sau khi triệu chứng ban đầu xuất hiện, một dải phát ban đỏ sẽ bắt đầu nổi lên dọc theo dây thần kinh bị ảnh hưởng, và bóng nước nhỏ có chứa chất lỏng trong suốt sẽ xuất hiện. Bóng nước này rất dễ vỡ, có thể gây đau nhức và sưng đỏ.
- Đau và khó chịu: Đau zona thường dữ dội và kéo dài. Cảm giác đau này có thể là đau rát, đau nhói, hay cảm giác kim châm. Đặc biệt, người lớn tuổi có nguy cơ cao bị biến chứng đau thần kinh hậu zona, một tình trạng gây đau kéo dài ngay cả khi bóng nước và phát ban đã khỏi.
3. Chẩn đoán bệnh zona
Việc chẩn đoán bệnh zona thường không quá phức tạp bởi các triệu chứng đặc trưng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, đặc biệt khi zona xuất hiện ở các vị trí không điển hình, việc chẩn đoán có thể cần thêm một số xét nghiệm bổ sung.
- Kiểm tra lâm sàng: Bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng đau kèm phát ban và bóng nước để chẩn đoán bệnh. Zona có xu hướng xuất hiện theo từng dải da trên một bên cơ thể, đây là một đặc điểm khá đặc trưng của bệnh.
- Các xét nghiệm bổ sung: Trong trường hợp triệu chứng không điển hình hoặc khi bệnh nhân có hệ miễn dịch yếu, bác sĩ có thể tiến hành lấy mẫu từ bóng nước hoặc từ vùng da bị ảnh hưởng để làm xét nghiệm xác định virus.
4. Điều trị bệnh zona
Việc điều trị zona nhằm mục đích giảm thiểu triệu chứng đau, hạn chế sự phát triển của bệnh và ngăn ngừa các biến chứng.
- Thuốc kháng virus: Các thuốc kháng virus như acyclovir, valacyclovir, và famciclovir là những thuốc chính trong điều trị zona. Dùng thuốc kháng virus càng sớm càng tốt (trong vòng 72 giờ từ khi phát hiện triệu chứng) có thể giúp giảm thời gian phát ban, giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.
- Thuốc giảm đau: Tùy thuộc vào mức độ đau, bác sĩ có thể kê các thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc ibuprofen. Trong một số trường hợp đau nghiêm trọng hơn, bác sĩ có thể sử dụng các thuốc giảm đau mạnh hơn hoặc các thuốc chuyên biệt để giảm đau thần kinh, chẳng hạn như gabapentin hoặc pregabalin.
- Chăm sóc tại chỗ: Sử dụng các loại kem hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ để vệ sinh vùng da bị tổn thương nhằm tránh nhiễm trùng. Các dung dịch khử trùng nhẹ giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn tại vùng da bị ảnh hưởng.
5. Chăm sóc tại nhà cho người bị zona
Chăm sóc đúng cách tại nhà là yếu tố quan trọng giúp người bệnh giảm đau và phòng ngừa nhiễm trùng.
- Giữ vệ sinh vùng da bị tổn thương: Tránh gãi hoặc làm vỡ bóng nước để ngăn ngừa nhiễm trùng. Hãy giữ vùng da luôn sạch và khô ráo, có thể dùng nước ấm hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ để rửa.
- Lựa chọn quần áo thoải mái: Quần áo rộng rãi, thoáng mát, và chất liệu mềm mại giúp tránh gây cọ xát và kích ứng vùng da bị zona. Tránh mặc quần áo chật chội hoặc bằng vải thô ráp.
- Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Chế độ dinh dưỡng tốt giúp tăng cường hệ miễn dịch. Người bệnh nên ăn nhiều rau xanh, hoa quả giàu vitamin C và E, cũng như thực phẩm giàu kẽm để hỗ trợ khả năng miễn dịch và giúp cơ thể mau lành bệnh.
- Giảm căng thẳng và duy trì giấc ngủ: Căng thẳng và mệt mỏi có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh và khó hồi phục. Đảm bảo ngủ đủ giấc và tránh căng thẳng tinh thần để cơ thể có đủ sức đề kháng.
6. Các biến chứng của bệnh zona và biện pháp phòng ngừa
Bệnh zona có thể gây ra nhiều biến chứng nếu không được điều trị kịp thời hoặc chăm sóc đúng cách.
- Biến chứng đau thần kinh hậu zona: Đây là tình trạng đau kéo dài nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau khi bệnh zona đã khỏi. Tình trạng này phổ biến ở người lớn tuổi và có thể gây khó chịu, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
- Biến chứng nhiễm trùng da: Nếu các bóng nước bị vỡ và không được vệ sinh sạch sẽ, nguy cơ nhiễm trùng do vi khuẩn là rất cao. Khi đó, vùng da bị tổn thương có thể sưng đỏ, mủ và đau nhiều hơn.
- Ảnh hưởng đến thị lực hoặc thính giác: Nếu zona ảnh hưởng đến dây thần kinh mắt hoặc tai, có thể gây suy giảm thị lực, thính lực, hoặc thậm chí mù lòa, điếc tạm thời.
Phòng ngừa bệnh zona:
- Vắc-xin phòng bệnh zona: Hiện nay, có vắc-xin đặc hiệu giúp phòng ngừa zona cho người trưởng thành, đặc biệt là những người trên 50 tuổi hoặc người có nguy cơ cao mắc bệnh. Vắc-xin giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng, đặc biệt là biến chứng đau thần kinh hậu zona.
- Tăng cường hệ miễn dịch: Duy trì một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn cân bằng, tập thể dục đều đặn, tránh căng thẳng, và ngủ đủ giấc, giúp hệ miễn dịch luôn mạnh mẽ, giảm nguy cơ bệnh zona tái phát.
Bệnh zona không chỉ gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là ở người lớn tuổi và người có hệ miễn dịch suy yếu. Việc điều trị sớm và chăm sóc đúng cách sẽ giúp giảm triệu chứng đau, ngăn ngừa biến chứng, và thúc đẩy quá trình phục hồi. Đặc biệt, tiêm phòng vắc-xin zona là biện pháp hữu hiệu để giảm nguy cơ mắc bệnh, giúp người bệnh có thể an tâm hơn.
Việc duy trì lối sống lành mạnh và chăm sóc tốt cho bản thân đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh zona.
